Osobowość to zespół względnie stałych cech, które wpływają na sposób, w jaki myślimy, czujemy i zachowujemy się. Każdy z nas ma unikalny profil osobowościowy, który kształtowany jest przez temperament, doświadczenia życiowe, środowisko wychowania, inteligencję i mechanizmy adaptacyjne.
Niektóre różnice w osobowości są całkowicie naturalne. O zaburzeniach osobowości mówimy wtedy, gdy trwałe cechy danej osoby znacząco utrudniają jej funkcjonowanie – prowadzą do trudności w relacjach, nieprzystosowania społecznego, cierpienia lub zachowań nieakceptowanych przez otoczenie.
Zaburzenia osobowości mają zazwyczaj wieloczynnikowe podłoże – zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Ryzyko ich wystąpienia jest większe u osób, które doświadczyły trudnych relacji rodzinnych, przemocy, zaniedbania, czy dorastały w niestabilnym środowisku.
Osobowość dyssocjalna (antyspołeczne zaburzenie osobowości) to zaburzenie, które objawia się brakiem poszanowania dla norm społecznych i praw innych ludzi. Osoby z takim rozpoznaniem często wykazują skłonność do manipulacji, oszustw, działań agresywnych, a ich decyzje bywają impulsywne i nieprzemyślane. W ich postawie dominuje przekonanie: „Zrobię, co chcę, kiedy chcę”.
Do czynników ryzyka należą m.in. trudne warunki wychowawcze, przemoc w rodzinie, uzależnienia, problemy w relacjach rówieśniczych, niski status społeczno-ekonomiczny, oraz wcześniejsze zaburzenia zachowania w dzieciństwie, szczególnie te rozpoczynające się przed 10. rokiem życia.
Jakie są objawy?
Zaburzenie najczęściej rozwija się już we wczesnych latach życia. Typowe objawy to:
* lekceważenie norm społecznych i praw innych osób,
* brak empatii, skruchy i poczucia winy,
* impulsywność, drażliwość, skłonność do agresji,
* zachowania manipulacyjne dla uzyskania korzyści,
* trudności w utrzymywaniu trwałych relacji,
* niski próg frustracji i trudność w uczeniu się na błędach.
Zaburzeniu często towarzyszą inne trudności psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, uzależnienia, zaburzenia kontroli impulsów czy cechy innych zaburzeń osobowości.
Rozpoznanie stawia lekarz psychiatra na podstawie szczegółowego wywiadu oraz obserwacji funkcjonowania pacjenta w różnych obszarach życia. Diagnoza wymaga wykluczenia innych zaburzeń psychicznych oraz chorób neurologicznych. Kluczowe jest stwierdzenie trwałości i rozległości objawów oraz ich wpływu na funkcjonowanie społeczne.
Aby rozpoznać osobowość dyssocjalną, muszą być obecne m.in. takie cechy, jak:
Podstawową formą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Niestety, osoby z osobowością dyssocjalną rzadko same zgłaszają się po pomoc – często dzieje się to pod wpływem presji otoczenia lub jako próba uniknięcia konsekwencji (np. utraty pracy, rozpadu relacji, problemów z prawem).
Najlepsze efekty może dać terapia poznawczo-behawioralna, która skupia się na konkretnych wzorcach zachowań i ich modyfikacji. Leczenie farmakologiczne stosuje się jedynie w przypadku współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy stany lękowe
Zmiany w strukturze osobowości są trudne i zwykle ograniczone. Terapia może jednak pomóc w uświadomieniu sobie destrukcyjnych wzorców zachowań i nauczeniu się funkcjonowania w sposób mniej szkodliwy – zarówno dla pacjenta, jak i jego otoczenia. Co istotne, u części osób objawy antyspołecznego zaburzenia osobowości zmniejszają się z wiekiem.
Jolanta Bigocka
